Những ngày cuối năm, sắc xuân đã bắt đầu trên mảnh đất Xí Thoại, xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân. Theo con đường bê tông dẫn vào tận cuối làng dài đến tận chân núi, hai bên đường nhiều loại hoa đua nhau nở.

Có mặt tại đây thời điểm này, không khó để nhận thấy những đổi thay rõ rệt của Xí Thoại. Không còn những cuộc tụ tập trong bia rượu, người dân lo chỉnh trang nhà cửa, người vào rừng phát rẫy trồng cây, chăm lo sản xuất.

Xí Thoại là làng văn hóa của đồng bào Bana xã Xuân Lãnh. Đây là vùng đất mang vẻ đẹp thanh bình, con người hiền hòa, núi non trùng điệp với sắc màu xanh thắm. Hơn hết, còn là vùng đất mang đậm những giá trị văn hóa đặc sắc, đặc biệt nghệ thuật trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào Bana, Chăm H’roi và đã được Bộ VHTTDL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Làng Xí Thoại có đến 95% người đồng bào dân tộc Bana, còn lại người Chăm H’roi và người Kinh sinh sống. Từ năm 1998, tỉnh Phú Yên có chủ trương về việc xây dựng, thực hiện quy ước, hương ước thôn, buôn và phong trào xây dựng thôn buôn văn hóa theo Nghị quyết Trung ương V (khóa VIII), các già làng ở Xí Thoại quyết tâm đăng ký xây dựng thôn văn hóa, tiến hành soạn thảo hương ước với suy nghĩ từ kết quả xây dựng thôn văn hóa sẽ phát huy những mặt tích cực để phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân. Sau hai năm thực hiện, năm 2000, Xí Thoại được công nhận là thôn văn hóa miền núi đầu tiên của tỉnh Phú Yên.

Ông La Lan Tuy, Trưởng Ban quản lý thôn Xí Thoại cho biết, bà con ở đây sinh sống bằng sản xuất nông nghiệp, toàn thôn có 219 hộ/608 nhân khẩu, chủ yếu dân tộc Bana sinh sống. Hiện nay, cơ sở hạ tầng trong thôn ngày một khang trang, nhà sinh hoạt cộng đồng, nhà ở khu dân cư, đường làng, ngõ xóm được bê tông xi măng thuận lợi cho việc đi lại của người dân và vận chuyển nông sản.

“Xí Thoại được công nhận là thôn văn hóa miền núi đầu tiên của tỉnh Phú Yên, cho nên bà con rất ý thức chấp hành quy định hương ước, quy ước, đặc biệt là trong công tác bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh chung và trồng cây xanh tạo cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp cho thôn”, ông Tuy cho biết thêm.

Dừng chân bên ngôi nhà sàn, bà Lê Thị Nga, người đồng bào Bana sinh sống tại thôn Xí Thoại mấy chục năm nay chia sẻ, nhiều năm nay, ở Xí Thoại người dân rất chú trọng việc bảo vệ môi trường trong từng hộ gia đình. Người dân nào cũng ý thức bỏ rác đúng nơi quy định để vận chuyển rác đi hay tự hủy rác sinh hoạt tại nhà nên nhà nào đều sạch sẽ, đường làng ngõ xóm không để rác bẩn bừa bãi.

Cạnh đó, chị Sô Thị Mộng Thanh cho hay, cứ hàng tuần, hàng tháng và dịp lễ, Tết người dân cùng thanh viên ra quân dọn vệ sinh chung để đường sá khang trang, sạch đẹp. Có đường mới là một việc, việc làm sao để gìn giữ, bảo vệ tuyến đường đó còn cần được chú trọng hơn. Trong các buổi sinh hoạt cộng đồng thì trưởng thôn đều dặn dò, nhắc nhở bà con giữ gìn vệ sinh môi trường trong gia đình, đường làng thôn xóm sạch sẽ để tránh bệnh tật do ô nhiễm từ rác thải gây ra, vì thế bà con rất ý thức chấp hành.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Hữu Duy, Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh cho biết, mặc dù Xí Thoại nằm cách trung tâm xã Xuân Lãnh khoảng 2km. Trước kia đời sống có phần khó khăn nhưng hiện nay, đường sá khang trang, người dân cũng có điều kiện giao lưu với bên ngooài, vừa giúp phát triển kinh tế, vừa thay đổi tư duy, nhận thức cũ.

Đây là 1 trong 4 thôn đồng bào dân tộc thiểu số còn giữ gìn và phát huy tốt truyền thống của cộng đồng thiểu số. Người dân trong thôn thực hiện tốt nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội, bài trừ mê tín dị đoan.

Theo ông Duy, những năm qua, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” ở khu dân cư gắn với chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới ngày càng được nâng cao, nhất là trong công tác bảo vệ môi trường, xây dựng thôn làng xanh - sạch - đẹp, văn minh cùng sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Sự đổi mới của thôn Xí Thoại đã góp phần quan trọng tạo nên sự phát triển chung cho toàn xã Xuân Lãnh.